نقش آهن در بدن چیست؟ میزان نیاز انسان به آهن به چه مقدار است.
آهن یک ماده معدنی ضروری است و نقش کلیدی آن در ساخت گلبول های قرمز خون است که حامل اکسیژن هستند. شما می توانید آهن را از غذا و از مکمل ها دریافت نمایید. و باید بدانید اگر آهن کافی نداشته باشید، ممکن است دچار کم خونی و سطح پایین گلبول های قرمز خون شوید.
در این مقاله از تندیس مهرنگار به بررسی نقش آهن در بدن و میزان نیاز به آهن می‌پردازیم.
- آهن چه نقشی در بدن دارد؟
در حالت طبیعی، مقدار آهن موجود در بدن در حدود ۴ تا ۵ گرم تخمین زده شده‌است که ۷۵ درصد آن در هموگلوبین و میوگلوبین، ۹ درصد به فرم عامل انتقال آهن، یعنی ترانسفرین، یا به شکل ترکیبی در ساختمان برخی از آنزیم‌ها (سیتوکروم‌ها) وجود دارد و ۱۶ درصد باقی‌مانده به‌صورت فریتین و هموسیدرین در داخل بافت‌های بدن ذخیره شده‌است؛ بنابراین، آهن در سه جریان مختلف (برای حمل اکسیژن بدن) نقشی اساسی دارد:
- هموگلوبین خون
- سیتوکروم‌ها و زنجیرهٔ تنفسی
- میوگلوبین
اهمیت فیزیولوژیکی آهن به‌ویژه در نقشی است که این عنصر در تنفس سلولی انجام می‌دهد. تنظیم متابولیسم آهن بر عهدهٔ عمل جذب روده‌ای آهن می‌باشد از طرفی آهن بدن انسان بسیار ناچیز می‌باشد. بخش عمدهٔ دفع آهن در هنگام خونریزی‌ها رخ می‌دهد. به‌عنوان‌نمونه، در دوران عادات ماهیانه و بارداری از دست دادن آهن در زنان چشمگیر است. این از دست دادن آهن در هنگام عادات ماهیانه و انتقال آهن در دوران بارداری به جنین و در دوران شیردهی به نوزاد روی می‌دهد. کاهش آهن منجر به کم‌خونی (آنمی) می‌گردد و اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها، به‌ویژه برای فعالیت‌های استقامتی کاهش می‌یابد و در نتیجهٔ آن کارایی و عملکرد ورزشی را کاهش می‌یابد.
برخی از مهم‌ترین نقش‌های آهن در بدن عبارت‌اند از:
- مشارکت در ساخت پروتئین میوگلوبین (پروتئینی که به ذخیره اکسیژن در سلول‌های عضلانی کمک می‌کند)
- مشارکت در ساخت آنزیم‌ها
- کمک به عملکرد صحیح سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت‌ها
- در ساختار هموگلوبین، میوگلوبین و آنزیم‌های اثرگذار در تنفس سلولی (هسته‌های مرکز آهن و سیتوکروم اکسیداز) نقش دارد.
- در حمل اکسیژن به سلول‌های بدن توسط هموگلوبین نقش اساسی را ایفا می‌نماید.
- در ذخیرهٔ اکسیژن در بدن توسط میوگلوبین سهیم است.
- وجود آهن برای نگهداری سیستم‌های اکسیدکننده در درون سلول‌های بافتی لازم می‌باشد.
- میزان نیاز بدن به آهن
میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 6ـ4 ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند، خطر فقر آهن را افزایش می دهد.
- میزان طبیعی آهن در زنان
میزان نرمال آهن خون در زنان بین ۶۰ تا ۱۶۰ میکرو‌گرم در دسی‌لیتر است. مقادیر کمتر از این به عنوان کم خونی فقر آهن شناخته می‌شود. زنان به علت اینکه ماهانه حجم زیادی خون را در دوره قاعدگی از دست می‌دهند، بیشتر از مردان در معرض کاهش آهن خون هستند. همچنین شرایطی مثل بارداری می‌تواند روی میزان آهن بدن زنان تاثیر بگذارد. بنابراین انجام آزمایش آهن خون در زنان و در صورت نیاز، استفاده از مکمل آهن تحت نظر پزشک اهمیت بیشتری دارد.
- مصرف آهن در چه موارد می تواند مفید باشد ؟
- حملات تنفسی: بسیاری از کودکانی که دچار مشکلات تنفسی هستند، سطح آهن پایینی دارند. مصرف آهن از تعداد حملات تنفسی را در کودکان کاهش می دهد.
- حافظه و مهارت های تفکر (عملکرد شناختی): مصرف آهن از راه خوراکی ممکن است به بهبود تفکر، یادگیری و حافظه در کودکان و نوجوانان با سطح آهن کم کمک کند.
- نارسایی قلبی: تقریباً 20 درصد از افرادی که دچار نارسایی قلبی هستند نیز سطح آهن پایینی دارند. مصرف آهن به صورت IV می تواند علائم نارسایی قلبی را بهبود بخشد.
- سندرم پاهای بی قرار : مصرف آهن از راه خوراکی یا IV علائم RLS مانند ناراحتی پا و مشکلات خواب را کاهش می دهد.
- تفکرات غلط در مورد مصرف آهن
- عملکرد ورزشی: مصرف آهن از راه خوراکی عملکرد ورزشی را بهبود نمی بخشد.
- رشد کودک: مصرف آهن از راه دهان به رشد سریعتر کودک کمک نمی کند.
- زایمان زودرس: به نظر نمی رسد مصرف آهن در دوران بارداری خطر زایمان زودرس را کاهش دهد. در واقع ممکن است خطر را در مناطقی که مالاریا شایع است افزایش دهد.
- اثرات جانبی مصرف آهن
مصرف آهن در دوزهای کنترل شده، احتمالاً برای اکثر افراد بی خطر است. اما می تواند عوارض جانبی مانند ناراحتی معده، حالت تهوع و استفراغ را در برخی افراد به همراه داشته باشد. به نظر می رسد مصرف مکمل های آهن همراه با غذا عوارض جانبی را کاهش می دهد. اما از سوی دیگر، غذا می تواند میزان جذب آهن را در بدن کاهش دهد. دوزهای بالاتر آهن فقط باید تحت نظارت پزشک استفاده شوند.
- در چه شرایطی باید به میزان مصرف آهن بیشتر دقت شود؟
- بارداری و شیردهی: مصرف آهن در دوران بارداری و شیردهی در دوزهای کمتر از 45 میلی گرم در روز احتمالاً بی خطر است. اگر کمبود آهن ندارید، بیش از 45 میلی گرم در روز مصرف نکنید. دوزهای بالاتر می تواند عوارض جانبی معده مانند تهوع و استفراغ ایجاد کند و حتی ممکن است خطر زایمان زودرس را افزایش دهد.
- کودکان: مصرف آهن در دوزهای کمتر از 40 میلی گرم در روز برای کودکان بی خطر است. اما دوزهای بالای آهن احتمالاً برای کودکان ناامن است. آهن شایع ترین علت مرگ و میر ناشی از مسمومیت در کودکان است.
- دیابت: مصرف زیاد آهن در رژیم غذایی ممکن است خطر بیماری های قلبی را در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 افزایش دهد. اگر دیابت دارید، برای مصرف آهن و نعیین میزان مناسب آن با پزشک مشورت کنید.
- همودیالیز: آهن در افرادی که همودیالیز می شوند ممکن است به خوبی جذب نشود.
- بیماری های هموگلوبین: مصرف آهن ممکن است باعث اضافه بار آهن در افراد مبتلا به این شرایط شود. اگر به بیماری هموگلوبین مبتلا هستید، آهن مصرف نکنید مگر اینکه توسط پزشکتان تجویز شود.
- تلانژکتازی هموراژیک ارثی یا HHT : یک اختلال ارثی که بر تشکیل رگ های خونی تأثیر می گذارد) مصرف آهن ممکن است خطر خونریزی بینی را در بیماران مبتلا به HHT افزایش دهد.) اگر چنین شرایطی دارید با احتیاط و زیر نظر پزشک آهن مصرف کنید.
- نوزادان نارس: دادن آهن به نوزادان نارس با سطوح پایین ویتامین E در خون می تواند مشکلات جدی ایجاد کند. سطوح پایین ویتامین E باید قبل از دادن آهن درمان شود. قبل از دادن آهن به نوزاد نارس با پزشک خود صحبت کنید.
- تمرین بدنی: آهن ممکن است در دختران جوانی که در تمرینات بدنی شرکت می کنند به خوبی جذب نشود.